Նժդեհի գաղափարներն ավելի քան արդիական են

[Fedayi]

Հարգարժան mtahog-ի նկրտումները փարատելու համար.


Պատերազմի հենց սկզբից՝ Գերմանիայում հակահայկական ալիք բարձրացավ. գերմանական շատ թերթեր արդարացնում էին հայերի 1915թ.- ի ցեղասպանությունը, նացիստական մարդաբանական գիտությունը հայերին դասում էր «առաջավորասիական» (ոչ արիական) ժողովուր դների շարքում եւ ուներ խիստ բացասական կարծիք հայերի մասին, Բեռլինում պաշտոնապես հայտարարում էին, որ հայերն անցել են Գերմանիայի թշնամիների կողմը եւ այլն: Արձագանքելով դրան, երկրորդ աշխարհամարտի առաջին օրերին Բուլղարիայում, Ռումինիայում ու եվրոպական այլ երկրներում բարձրացան հակահայկական տրամադրությունն եր: Բուլղարիայում կային թերթեր եւ կազմակերպություններ, որոնք կոչ էին անում՝ հայերին արտաքսել երկրից, նրանց հետ վարվել հրեաների նման: Ռումինիայի վարչապետ Անտոնեսկուն հանձնարարել էր՝ հայերին տեղահանել հայաշատ քաղաքներից...
Այս իրավիճակում, Նժդեհը, «Մշակութային մերձեցման բուլղարա-հայկական կոմիտեի» (որի փոխնախագահն էր ինքը եւ, միաժամանակ, աշխատում էր Սոֆիայում լույս տեսնող «Սվետլոգլազ» բուլղարական գրական թերթում) միջոցով կապվում է Սոֆիայի գերմանական դեսպանության հետ, իսկ 1942թ.-ին անցնում Բեռլին՝ հարցերը տեղում լուծելու համար: Բեռլին մեկնելու նյութական հնարավորություն ունենալու համար, նա վաճառում է պատվո թրի վրայի ոսկին, որը 1936թ.-ին նրան էր նվիրել հայ մայրերի 12 հազարանոց կազմակերպությունը՝ ի նշան երախտագիտության իր հակաթուրքական-հայրենասիրական բազմամյա գործունեության:
Բեռլինում նա հանդիպում է նացիստական կուսակցության ներկ այացուցչի հետ ու իր անհանգստությունը հայտնում գերմանացիների կողմից տարվող հակահայկական քարոզչության համար: Առաջնորդվելով «գերմանական գայլին կուշտ պահելու եւ հայ գառնուկին փրկելու» քաղաքական սկզբունքով, Նժդեհը վերջինիս հետ պայմանավորվում է Բուլղարիայում հավաքագրել հայերի մի խումբ՝ Բեռլինում վարժվելու եւ երմանիայի՝ Թուրքիայի դեմ հնարավոր պատերազմում օգտագործելու համար: Նա կապվում է Հ. Ասատրյանի հետ, որի միջոցով Բուլղարիայում հավաքագրվում եւ երմանիա են մեկնում 30 արեւմտահայ երիտասարդ ցեղակրոններ: Այնտեղ որոշ ժամանակ վարժվելուց հետո, հակառակ Նժդեհի հետ պայմանավորվածության, 1943թ.-ի աշնանը խումբը ուղարկվում է Ղրիմ՝ Կարմիր բանակի թիկունքում օգտագործելու համար: Սակայն, գերմանական հրամանատարության հետ խոսելուց հետո, Նժդեհը կարողանում է հիմնավորել իր մարտիկների՝ ո՛չ թե Ղրիմում, այլ՝ Թրակիայում գտնվելու անհրաժեշտությունը (այդ ժամանակ խիստ սրվել էին գերմանաթուրքական հարաբերությունները) եւ անձամբ ժամանում է Ղրիմ, ու խումբը վերադարձվում է Բուլղարիա:
Այսպիսով, Նժդեհի համագործակցությունը նացիստների հետ եղել է գաղթաշխարհի հայությանը գերմանական սպառնալիքից փրկելու մտահոգությամբ եւ հակաթուրքական հողի վրա:
Նժդեհն իր մասնակցությունն է բերել 1942թ.-ի դեկտեմբերին Բեռլինում ստեղծված ու մինչեւ 1943թ.-ի վերջը գործած Հայ Ազգային խորհրդի աշխատանքներին (խորհրդի նախագահն էր Արտաշես Աբեղյանը), որի օրգան «Ազատ Հայաստան»-ի փոխխմբագիրն էր (խմբագիր՝ Աբրահամ յուլխանդանյան):

Ավելացվել է 8 րոպե անց
Փաստորեն, Նժդեհը բոլորից էլ խելոք է գտնվել ու պետք չէ հեքիաթասացներին հավատալ...

[REAL_ist]

Նժդեհին անծանոթներին էլ կխնդրեմ մի քիչ "համեստ" լինեն ու Նժդեհի մասին մերկապարանոցային սկզբունքներով կարծիք հայտնելուց էլ իրենց հարցնեն` արդյո՞ք իրավունք ունեն կարծիք հայտնելու, թե` ոչ, և գուցե խոսելուց առաջ նյութին տեղյակ լինել է պետք, թե չէ, կարծես, անհարմար դրության մեջ կարող են հայտնվել:

ուրեմն նախ իրավունք հասատ ունեմ կարծիքս հայտնելու, նամանավանդ որ իմ իմացածի սահմաններումա ու քո մերկապարանոցային արդարացումը կարծիքս փոխելու հիմքեր չէր պարունակում, ետ պատմության դասերից էլ ենք անցել, փաստը մնումա փաստ որ ֆաշիստների հետ համագործակցելա, քո ասած հույսեր փայփայելով որ ինքը կկարողանա կանխել Թուրքիայի մտքին եղածը ու համոզի Հոլոքոստ իրականացրած Ֆաշիստներին չթողնել, որ Թուրքերը իրանց սկսածը շարունակեն, ինչքանովա խելքին մոտ? կարողա Նժդեհը Հիտլերին էր ճանաչում լավ կապեր ուներ, որ կարար տենց գլոբալ հարցեր լուծեր, մենք չգիտենք
իրա հայրենանվեր նպատակները ոչ մի կերպ չեն արդարացնում համայն մարդկության թշնամիների հետ համագործակցելու փորձերը, որ բոլորը իրենց նպատակները նման կերպով իրականացնեին, դժվար Հայրենականը են ավարտը ունենար, որը մեզ հայտնիա
ուղղակի Նժդեհը Սովետական միությանը որպես թշնամու էր վերաբերվում, չնայած իմ համար միանշանակա որ Սովետական միությունը չլիներ, Հայաստանը չէր հասնի 21–րդ դար
Նժդեհը ահռելի մեծ դեր է խաղացել մեր ազգի պատմության մեջ՝ Զանգեզուրը դրա վառ ապացույցը, բայց ետ չի նշանակում որ ետ մարդը սխալական չէր ու ինչ արելա ճիշտա արել…

մեկել սրանից հետո իմ գրածների վրով կարծիքդ գրելուց աշխատի անձնականին վերաբերվող աֆորիզմներ չգրես, լեզվակռվի վերածելու ցանկություն ինձ թվումա երկուսիս մոտ էլ չկա

[Lernakan]

Ես բավական երկար ժամանակ հետևում էի այս թեմայի զարգացումներին, և փառք Աստծո, որ մեր հասարակության մեջ կան դեռևս այսօրինակ ազգայնասեր երիտասարդներ: Ցավով պետք է նշեմ նաև հակադարձ բևեռի առկայությունը:
Ինչ վերաբերում է Նժդեհի գաղափարներին և նրա արդիականությանը, ապա ինչպես տեսնում ենք դա արդեն "հնություն" է: Հիմա այլ մտքեր և նպատակներ են տիրապետում այս երկրում…
Դե դա վաղուց է սկսվել, մեր վերջին անկախության տարիներից: Մեր թշնամիները տենելով հայ ազգի անկոտրում, մշտակայուն էությունը սկսում են կռվել մեր իսկ դեմ մեզնով, իսկ այդ քաղաքականության մեջ Նժդեհին ու նրա Ցեղակրոնությանը տեղ չկա: Ու՞մ են պետք ազգային շահերը կամ ազգային գաղափարային արժեքները: Ու՞մ են պետք մարդիկ ովքեր իրենց ամբողջ կյանքն ու ունեցվածքը նվիրաբերել են իրենց երկրին, իսկ շատերը, որ տարիներով թալանել ու կեղեքել են մեզ այն էլ ոչ հեռու անցյալում, հիմա կուռքերի տեղ պաշտվում են:
Չէի ցանկանա մոռացության տալ նաև Նժդեհի "դավաճանական" գործերը…
Գ. Զոհրապը մի առիթով ասել է « Հայը դեռ օրորոցից խոսում է դիվանագիտության մասին, սակայն թուրքը դիվանագետ ծնվում Է»: Միակ անգամը մեր ողջ պատմության մեջ, որ մենք փորձել ենք իսկապես դիվանագետ լինենք և դա հիմա համարվում է դավաճանության:

[Fedayi]

1. ուրեմն նախ իրավունք հասատ ունեմ կարծիքս հայտնելու

2. մեկել սրանից հետո իմ գրածների վրով կարծիքդ գրելուց աշխատի անձնականին վերաբերվող աֆորիզմներ չգրես, լեզվակռվի վերածելու ցանկություն ինձ թվումա երկուսիս մոտ էլ չկա

1.Իհարկե, ունես, հարգելի'ս, բայց չե՞ս գտնում որ իրավունք չունենք տանը նստած դավաճան որակելու նրա պես մեկին. գիտե՞ս, տվյալ դեպքում "դավաճան" կատեգորիան ծամոնի նման է. ով ինչպես կուզի կմեկնաբանի և շահարկումների առարկա դարձնի…Դա դավաճանություն չի եղել երբեք...

2. Չկա, հարգելի'ս, չկա:

[REAL_ist]

1.Իհարկե, ունես, հարգելի'ս, բայց չե՞ս գտնում որ իրավունք չունենք տանը նստած դավաճան որակելու նրա պես մեկին. գիտե՞ս, տվյալ դեպքում "դավաճան" կատեգորիան ծամոնի նման է. ով ինչպես կուզի կմեկնաբանի և շահարկումների առարկա դարձնի…Դա դավաճանություն չի եղել երբեք...

ետ արարքը, կապ չունի թե ովա անում, դավաճանությունա անվանվում և առաջին հերթին Սովետական Հայաստանը որպես հայրենիք չընդունելուց էր գալիս, պատկերացրա Սովետական Հայասատանի տեղը Հայաստանի Հանրապետությունը լիներ, Ռուսաստաննել ուղղակի դաշնակից, կարծիքդ չէր փոխվի? ինձ թվումա Նժդեհի նպատակները որ հաստատ կփոխվեին
ես արարքն եմ որակում, ոչ թե անհատին

[Մտահոգ]

ֆեդայի ախպեր, դա այնքան էլ այդպես չէ, ասեմ ինչու, նախ հենց նրա համար որ հայերը ի սկզբանե համարվել են արիական ազգ, հետեվապես այս խնդիրը լուծված է եղել մինչ Նժդեհի համագործակցությունը, այդտեղ մեծ դեր է խաղացել Հայկ Ասատրյանը ու Արտաշես Աղաբեկյանը:
"To counter the anti-Armenian propaganda in Germany, the Armenian community in Potsdam, Germany published an academic book on Armenian studies called Armeniertum-Arivertum, meaning Armenism-Aryanism. Three thousand copies were printed under the leadership of Artashes Abeghyan in cooperation with German Armenologists Yohannes Lepsus and Paul Rohrbakh.
Many German Orientologists like Hans Haynrikh Sheder, Yohannes Fon Lears, Karl Rot, Rev. Gerhard Klinge, and Evar Shteer, took part in this project by submitting their academic findings about the Indo-European origins of Armenians and their Aryan linguistic identity in this book." Երեվան,2001, Արամ Ալեքսանյան, Ալինա Սոնոյան
առաջ անցնելով ասեմ, որ չի կարելի լուրջ համարել այն միտքը, որ հայերին փրկել է իրենց արիացի լինելը, նույն ֆաշիստները մահվան ճամբարներ են ուղղարկել գերմանացիների որոնք նույնպես եղել են արիացիներ: ուղղակի ամբողջ հարցը կայանում է նրանում, որ տվյալ ժամանակ ֆաշիստները ընդունել են բոլոր ազգերի ներկայացուցիչներին ովքեր պատրաստ են եղել կռվելու իրենց կողմում: Այսօր արդարացնել Նժդեհի կամ Դրոյի այդ քայլը ուղղակի անհնար է ու անիմաստ: Մանավանդ որ նորից եմ շեշտում մինչ նրանց համագործակցություն արդեն մի շարք գերմանացի արիագետներ արդեն ապացուցել էին որ հայերը արիացիներ են: Դրա մի ուրիշ ապացույց է նաեւ հետեվյալ փաստը որ "in 1939 Alfred Rosenberg, who was to become later Hitler's Minister of the Occupied Territories, declared that the Armenians were Indo-European, or Aryans, which honored them and put them in the same league with the Nazis: Սա մեր պատմության ամոթալի էջերից մեկն է, ու այն պիտի փակել ուղղակի, առանց արդարացնելու այն: Մի ազգ որը տեսել է Եղեռն, իմ կարծիքով չի կարող ու չպետք է հիացմունքով խոսել կամ հերոսացնել իր պատմության այս ամոթալի էջը: Նորից եմ կրկնում, ընդունելով հանդերձ որ ՆԺդեհը ու Դրոն ունեցել են մեծ դերակատարություն Հայաստանի առաջին հանրապետության ժամանակ, ոչնչով չի արդարացվում նրանց համագործակցությունը ֆաշիստների հետ: Ֆիդայի եղբայր, երբ դաշնակները համագործակցում էին երիտթուրքերի հետ, նրանք արդարանում էին ասելով որ կանխում են հայկական կոտորածները, Եղեռնից ուղիղ 25 տարի անց, այդ նույն մարդիկ որոնք տեսել են Եղեռն, ու պարտավոր էին ավելի ռեալ նայել իրականությանը, ու գիտեին որ մարդասպանների հետ համագործակցությունը երբեք չի ապահովվում այն որ մարդասպանը չի սպանելու քեզ, նույնիսկ այս տեսանկյունից անհնար է պատկերացնել որ Նժդեհը կամ Դրոն հավատում էին այն իրողությանը որ եթե հայերը արիներ են ապա նրանց չեն կոտորելու: Ոչ, դա զուտ շահերի հարց էր, Դրոն ֆաշիստների համար կատարել է հսկայական աշխատանք Հոլլանդիայում, նույնիսկ գիրք կա գրված հեղինակ Sam Weems-ի կողմից որը չի փայլում իր հայասիրությամբ, բայց ներկայացված փաստաթղթերը անհնար է ուրանալ: Իսկ դու տեղյակ ես որ երբ Եվրոպայում հերթական անգամ ասպարեզ է նետվում հայկական եղեռնի ճանաչման հարցը, սկսվում է Հայ-նացիական համագործակցության մասին հոդվածների թողարկումը, սա համարվում է ամենաարդյունավետ պայքարը Եղեռնի ճանաչման դեմ, ու հավատա որ այն աշխատում է, հիմա նայիր ու ասա դա մեզ ավելի շատ օգուտ է բերել, թե վնաս է բերում այսօր:

[Fedayi]

1.առաջ անցնելով ասեմ, որ չի կարելի լուրջ համարել այն միտքը, որ հայերին փրկել է իրենց արիացի լինելը, նույն ֆաշիստները մահվան ճամբարներ են ուղղարկել գերմանացիների որոնք նույնպես եղել են արիացիներ: ուղղակի ամբողջ հարցը կայանում է նրանում, որ տվյալ ժամանակ ֆաշիստները ընդունել են բոլոր ազգերի ներկայացուցիչներին ովքեր պատրաստ են եղել կռվելու իրենց կողմում:
2. Այսօր արդարացնել Նժդեհի կամ Դրոյի այդ քայլը ուղղակի անհնար է ու անիմաստ: Մանավանդ որ նորից եմ շեշտում մինչ նրանց համագործակցություն արդեն մի շարք գերմանացի արիագետներ արդեն ապացուցել էին որ հայերը արիացիներ են:
3. Սա մեր պատմության ամոթալի էջերից մեկն է, ու այն պիտի փակել ուղղակի, առանց արդարացնելու այն:
4. Ֆիդայի եղբայր, երբ դաշնակները համագործակցում էին երիտթուրքերի հետ, նրանք արդարանում էին ասելով որ կանխում են հայկական կոտորածները, Եղեռնից ուղիղ 25 տարի անց, այդ նույն մարդիկ որոնք տեսել են Եղեռն, ու պարտավոր էին ավելի ռեալ նայել իրականությանը, ու գիտեին որ մարդասպանների հետ համագործակցությունը երբեք չի ապահովվում այն որ մարդասպանը չի սպանելու քեզ, նույնիսկ այս տեսանկյունից անհնար է պատկերացնել որ Նժդեհը կամ Դրոն հավատում էին այն իրողությանը որ եթե հայերը արիներ են ապա նրանց չեն կոտորելու: Ոչ, դա զուտ շահերի հարց էր, Դրոն ֆաշիստների համար կատարել է հսկայական աշխատանք Հոլլանդիայում:

Մտահոգ, նախ արի չխառնենք Նժդեհի անձը նրա ստեղծած գաղափարախոսության հետ: Կարծում եմ` ինքդ էլ դեմ չես, որ Ցեղակրոնությունը մեծագույն և անկրկնելի արժեք է հայաստանյան իրականության մեջ /կխնդրեի, որ կարծիք հայտնես/ ու այսօր չափազանց քիչ է շրջանառության մեջ դրվում` չնայած իր ահռելի ներուժին: Չե՞ս կարծում, որ անկախ նրանից, թե ով է մշակել, այսպիսի գաղափարախոսությունն օդի պես անհրաժեշտ է մեր ժողովրդին: Այնպես որ, վերանալով անձնական վերաբերմունքից, եկ թեման փակելու կոչեր չանենք: Ես այստեղ մեջբերումներ եմ անում նրա խոսքերից, իսկ թեմայի վերնագիրն էլ կարծես դա է ասում:
Անցնեմ առաջ ու ցրեմ քո ձևավորած չտրամադրող մթնոլորտը…

1. Համաձայն եմ որոշ չափով: Տարբերությունը այն է, որ ոչնչացման էին ուղարկվելու էթնիկ հողի վրա, թեկուզ և “լվանալով” հակասեմիթական հասարակության ուղեղները:

2. Չեմ կարծում, որ մի քանի գիտնականների աշխատանքները այնքան լայն արձագանք էին գտել, որ Նժդեհի քայլերը ինքնանպատակ էին. չեմ կարծում, որ հայերի` արիացի չլինելու կեղծ վարկածը ֆաշիստները շրջանառում էին` Նժդեհին իրենց կողմում կռվեցնելու համար: Փաստն այն է, որ այդ վարկածը արդեն չափից ավելի էր խորացնում իր ազդեցությունը, իսկ առաջին հերթին եվրոպաբնակ շատ հայերի գլխին “դամոկլյան թուր” էր կախվել:

3. Նժդեհն ամեն ինչ էլ հասկանում էր. և իր հնարավորությունները, և մյուսներինը: Դու ասում ես, որ մի խումբ հայերը շատ ուժ չէին ներկայացնում. իսկ Նժդեհը դա գիտեր: Նա գիտեր դա և այնքան խելոք էր գտնվում, որ իր նպատակների վեկտորն ուղղում էր դեպի Թուրքիան և խուսափում խորհրդային զորքերի հետ ուղիղ առճակատումից: Նույնիսկ դրա անհրաժեշտության դեպքում նրա ուժերն չափազանց քիչ էին խորհրդա-ֆաշիստական հակամարտությունում որոշիչ դեր կատարելու համար: Այնպես որ Նժդեհը չէր, որ գրավելու էր Ստալինգրադը ու հայերին կոտորելու:
Նա այնքա~ն վստահ էր իր գործում, այնքա~ն մաքուր և նպատալասլաց, որ նույնիսկ չփորձեց խուսափել ձերբակալումից, իսկ բանտում էլ արդեն ԽՍՀՄ-ին էր լարում Թուրքիայի դեմ: Իդեպ, բանտում նա նույն գործն արեց մինչ մահը. բանտում մշակած նրա հակաթուրքական ծրագրերը շատ լուրջ արձագանքներ են ստացել ամենաբարձր օղակներում, սակայն ինչ-ինչ պատճառներով այդպես էլ չեն իրացվել: “Դավաճանի” դիմակով նա սեփական նպատակներն էր առաջ տանում, միաժամանակ առարկայական ոչ մի դավաճանություն չանելով: Իմ թշնամու թշնամին իմ բարեկամն է. սա է եղել նրա սկզբունքը: Ես նրան համարում եմ բոլոր ժամանակների լավագույն հայ դիվանագետը, թեկուզ այս բառի լայն իմաստով:

4.Էլի եմ ասում, Նժդեհը միամիտ չէր. միամիտը ավելի շուտ ֆաշիստներն էին
Միակ շահը հայի ճակատագիրն էր:

Հ. Գ.

[Մտահոգ]

Ֆիդայի ջան, նախ ասեմ որ ես Նժդեհի անձը չեմ խառնում գաղափարախոսության հետ, այստեղ խոսքը գնում է նրա կյանքի մի որոշակի էտապի մասին, որը իմ կարծիքով ունենալով հանդերձ լավ նպատակներ, չի արդարացնում միջոցները: Գիտես ինչն է հետաքրքիր, երբ մենք այսօր դատապարտում ենք եվրոպական երկրներին այն բանի համար որ Եղեռնը կատարվել է նրանց լուռ համաձայնությամբ, երբեք չենք հիշում որ նրանց քաղաքական շահերը այդ ժամանակ պահանջում էին լռություն, բայց մի ուրիշ ցեղասպան կառավարության հետ համագործակցած մեր ազգակիցների վարմունքը արդարացնում ենք ազգային շահերով, ինչ որ երկակի ստանդարտների հոտ է գալիս, լավագույն դեպքում ազնիվ չենք մենք մեր ողբերգության նկատմամբ: Իսկ եթե դու իսկապես կարծում ես որ Նժդեհը կարող էր ֆաշիստներին ուղղել թուրքերի դեմ, կամ սովետական բանտից քաղբանտարկյալը կարող էր ՍՍՀՄ-ին ուղղել թուրքերի դեմ, ապա դա քո սուբեկտիվ կարծիքն է որին ոչինչ չեմ կարող ասել: Իմ կարծիքով այդպես մտածելը առնվազն միամտություն է(սա որպես վիրավորանք չընդունես)
Ինչ ես կարծում հեղինակավոր ֆաշիստ գիտնականների հետազոտությունը լայն արձագանք չէր գտել ու հայտնվեց Նժդեհը եւ միանգամից հավատացին գիտնականների հետազոտություններին/, ինչ որ լուրջ չէ:
Ցեղակրոնության մասին ասեմ կարճ: Պատմությունը ապացուցել է թե ազգայնական գաղափարախոսությունները ինչպես են վերաճում ազգայնամոլական(ֆաշիստական) գաղափարախոսության եւ ինչպիսի աղետներ են բերում մարդկությանը եւ առաջին հերթին հենց ֆաշիզմ դավանող ազգերի գլխին: Իմ կարծիքով ազգայնականությունը առողջ մասնիկ է ազգի մեջ, սակայն երբ նրա դոզանները անցնում են թույլատրելի չափաբաժինները այն աղետ է բերում հենց նույն ազգին: Մեր այսօրվա պայմաններում այդ չափաբաժինը մոտենում է անթույլատրելի սահմաններին, երբ հայ լինելու, հայրենասեր լինելու առաջին պայմանը համարվում է թուրքական դրոշի այրելը ու թուրքերին հայհոյելը: Ուռա-հայրենասիրությունը մեզ միշտ բերել է աղետներ, հիշիր բանկ Օտոմանի գրավումը, Գում-Գափուի ցույցը ու դրան հաջորդած կոտորածները:
Չի կարելի հայ դպրոցականին սարքել հիտլերյուգենդիկ կամ լենինյան հոկտեմբերիկ: Անթույլատրելի է, այլ ազգի նկատմամբ ատելությունով ՉԻ ԿԱՐԵԼԻ դաստիրակել սերունդ, դրանով մենք խեղում ենք ինքներս մեզ: Իսկ համարելով որ Եվրոպան նվաճած ֆաշիստները Նժդեհից միամիտ էին, մենք նմանվում ենք մարշրուտկի վարորդների՝ որոնք հետճաշյա քաղցր զրույցի են բռնվել իրար հետ:

[Alien]

Դու հավատա, որ դու ես Նժդեհը, ու նա կհայտնվի: Կարծում եմ նստել սպասելն էն չի էս դարում... աջ ու ձախ տարբեր ֆիրմաների թողարկած անսեռ սրիկաներ են վխտում ու թունավորում մեր երկրի օդը, հողն ու ջեւրը իրենց ապուշ ու թուրքամետ գաղափարներով, համ էլ չեն ամաչում ասել, թե հայ են... Չնայած դրանց մի ահագին մասը, ինչպես պարզվում է, իսկի հայ էլ չեն...
Ինչ որ առումով երևի լավ ա, որ Նժդեհն հիմա էստեղ չի, չեմ պատկերացնում, թե ինչպես էր զսպելու վերոնշյալ սրիկաներին շանսատակ անելու անդիմանալի ձգտումը... հո բոլորին չպիտի մորթեր?? Բարդ ա բարդ... Ամեն դեպքում նստել սպասելն էն չի իմ կարծիքով:

[Zangezur]

Դու հավատա, որ դու ես Նժդեհը, ու նա կհայտնվի: Կարծում եմ նստել սպասելն էն չի էս դարում... աջ ու ձախ տարբեր ֆիրմաների թողարկած անսեռ սրիկաներ են վխտում ու թունավորում մեր երկրի օդը, հողն ու ջեւրը իրենց ապուշ ու թուրքամետ գաղափարներով, համ էլ չեն ամաչում ասել, թե հայ են... Չնայած դրանց մի ահագին մասը, ինչպես պարզվում է, իսկի հայ էլ չեն...
Ինչ որ առումով երևի լավ ա, որ Նժդեհն հիմա էստեղ չի, չեմ պատկերացնում, թե ինչպես էր զսպելու վերոնշյալ սրիկաներին շանսատակ անելու անդիմանալի ձգտումը... հո բոլորին չպիտի մորթեր?? Բարդ ա բարդ... Ամեն դեպքում նստել սպասելն էն չի իմ կարծիքով:

Մեկին սատկացնես մյուսները կմտնեն իրենց բները

[Alien]

...հա, կմտնեն ու կսկսեն օրգիաներ անել ու զխտկվել, մինչև բոլոր իրենց շահած գրանտների ռեսուրսներն ու սուրճի ընդմիջումների պաշարները պրծնեն, հետո նորից դիմեն նոր գրանտների, ու տենց շարունակ....
Հետաքրքիր ա, Նժդեհն առանց մի հատ գրանտի Հայաստանը մի քանի անգամ թշնամու ճիրաններից փրկել ա, իսկ ՀՀ "պատվավոր" գրանտակերները քանի տարի ա փորձում են ՀՀ-ն գրանտներով վարի տան, ու դեռ նույնիսկ էտ էլ չեն կարողացել գլուխ բերել.... ինչ անբաշար մարդիկ են...

[Fedayi]

1.Գիտես ինչն է հետաքրքիր, երբ մենք այսօր դատապարտում ենք եվրոպական երկրներին այն բանի համար որ Եղեռնը կատարվել է նրանց լուռ համաձայնությամբ, երբեք չենք հիշում որ նրանց քաղաքական շահերը այդ ժամանակ պահանջում էին լռություն, բայց մի ուրիշ ցեղասպան կառավարության հետ համագործակցած մեր ազգակիցների վարմունքը արդարացնում ենք ազգային շահերով, ինչ որ երկակի ստանդարտների հոտ է գալիս, լավագույն դեպքում ազնիվ չենք մենք մեր ողբերգության նկատմամբ:
2.Իսկ եթե դու իսկապես կարծում ես որ Նժդեհը կարող էր ֆաշիստներին ուղղել թուրքերի դեմ, կամ սովետական բանտից քաղբանտարկյալը կարող էր ՍՍՀՄ-ին ուղղել թուրքերի դեմ, ապա դա քո սուբեկտիվ կարծիքն է որին ոչինչ չեմ կարող ասել: Իմ կարծիքով այդպես մտածելը առնվազն միամտություն է (սա որպես վիրավորանք չընդունես)
3. Ինչ ես կարծում հեղինակավոր ֆաշիստ գիտնականների հետազոտությունը լայն արձագանք չէր գտել ու հայտնվեց Նժդեհը եւ միանգամից հավատացին գիտնականների հետազոտություններին/, ինչ որ լուրջ չէ:
4. Ցեղակրոնության մասին ասեմ կարճ: Պատմությունը ապացուցել է թե ազգայնական գաղափարախոսությունները ինչպես են վերաճում ազգայնամոլական(ֆաշիստական) գաղափարախոսության եւ ինչպիսի աղետներ են բերում մարդկությանը եւ առաջին հերթին հենց ֆաշիզմ դավանող ազգերի գլխին: Իմ կարծիքով ազգայնականությունը առողջ մասնիկ է ազգի մեջ, սակայն երբ նրա դոզանները անցնում են թույլատրելի չափաբաժինները այն աղետ է բերում հենց նույն ազգին: Մեր այսօրվա պայմաններում այդ չափաբաժինը մոտենում է անթույլատրելի սահմաններին, երբ հայ լինելու, հայրենասեր լինելու առաջին պայմանը համարվում է թուրքական դրոշի այրելը ու թուրքերին հայհոյելը:
Չի կարելի հայ դպրոցականին սարքել հիտլերյուգենդիկ կամ լենինյան հոկտեմբերիկ: Անթույլատրելի է, այլ ազգի նկատմամբ ատելությունով ՉԻ ԿԱՐԵԼԻ դաստիրակել սերունդ, դրանով մենք խեղում ենք ինքներս մեզ:
5. Իսկ համարելով որ Եվրոպան նվաճած ֆաշիստները Նժդեհից միամիտ էին, մենք նմանվում ենք մարշրուտկի վարորդների՝ որոնք հետճաշյա քաղցր զրույցի են բռնվել իրար հետ:

1. Որոշ չափով համաձայն եմ, բայց նայած ինչ տեսակետից ենք նայում: Սա այն դեպքն է, երբ նպատակները արդարացնում են միջոցները, մանավանդ երբ նպատակին, ըստ էության, հասել է մարդը: Մի խոսքով, գլոբալ ձևով այսպես եմ նայում հարցին:

2. Ես օդից մտքեր չեմ վերցնում. կան փաստեր, կան մարդիկ, որոնք գրել են դրանց մասին: Հիշում եմ` դեռ դպրոցում մեր պատմության ուսուցչուհին հին Նժդեհի նամակներն էր բերում և ընթերցում` ուղղված Խորհրդային Հայաստանի իշխանություններին:
Իմ կարծիքով էլ դու Նժդեհի մասին միայն ֆաշիստների հետ համագործակցելը գիտես: Համենայն դեպս, այդպիսի տպավորություն է, չնեղանա'ս: Էս կես կատակ, կես լուրջ:
Խոստանում եմ, եթե Աստված ինձ ուժ տա ու ես չալարեմ, այստեղ նյութեր կտեղադրեմ նրա քայլերի լրջության մասին: Ինքդ կհամոզվես: Հեսա քննություններից դնջանամ...

3. Մի քիչ համոզեց, մի քիչ "կուտ տվեց", մի քիչ էլ օգնություն առաջարկեց: Բոլորն էլ շաղախված են: Դու չես կարող հերքել, որ վտանգ կար, ու դա կանխվեց Նժդեհից հետո:
Շատ կխոսանք, հավի-ձվի պատմություն կդառնա: Ես չեմ գրել, որ փրկել ա, պատմությունն ա ասում:
4.Կասեի լրիվ հակառակը. նախ` ազգայնամոլությունը շովինիզմն է, իսկ ֆաշիզմը դրա դրսևորումներից է: Շովինիզմը գուցե բերում է աղետներ, բայց Ցեղակրոնությունը երբեք շովինիզմ չի եղել. այն առողջ ազգայնական գաղափարախոսություն է: Հենց դա ապացուցող նյութեր և համեմատականներ ևս կտեղադրեմ: Ինչ շովինիզմի մասին է խոսքը, երբ ամենուր թշնամուն հարգելու, նրա մեջ էլ գեղեցիկը տեսնելու կոչեր է անում Նժդեհը:
Ինձ համար ևս դրոշներ այրելը հայրենասիրության չափանիշ չէ: Այստեղ համաձայն եմ:
Դպրոցների մասին կասեմ հետևյալը. ես չէի ասի, թե մեր դպրոցականների ուշքն ու միտքը թուրքերն են: Իսկ եթե այդպես են դաստիարակում, ապա լավ են անում, ավելին` լավ չեն դաստիարակում, քանի որ աչքս չի տեսնում: Գիտե՞ս ինչու. ոչ նրա համար, որ դա ճիշտ է, այլ նրա, որ նույնն է անում թշնամին ու այստեղ ռոմանտիկ ձևանալու ժամանակը չի…
Իսկ ինչ սովորեցնել այսօրվա պատանուն, եթե ոչ Նժդեհի և նրա նման մեծերի մասին…
Եվրոպական վավաշոտ քամին 8-րդ դասարանցիների ուղեղները մաքրել է այն աստիճան... բերանս չբացեմ. որ պատմեմ կսահմռկես: Ես այսօրվա դրությամբ դեռ հպարտանում եմ հայ աղջկա վարքուբարքով, բայց ապագայի համար արդեն մտահոգվում եմ... Լավ գիծ եմ մտել արդեն:
Գլոբալիզացիայի դրական կողմերը չանտեսելով` նկատեմ, որ կուրորեն Եվրոպայի գիրկը նետվելով կամա թե ակամա այդպիսի արժեքներ ենք ներմուծելու: Այդ էժան արժեքները ավելի արագ են գալու, քանց դրականները, ու դրանց դեմ խաղ չկա. արգելված պտուղը քաղցր է: Դոզաների մասին այստեղ է պետք խոսել:

5.Իսկ համարելով, որ եվրոպական արժեքները մեզ դեպի լույս ու արդարություն են տանելու, մենք նմանվում ենք ինքն իրենից հեռացած և քաղաքական ինքնաբավարարմամբ զբաղվող շախմատի պեշկի, որին վրա, ըստ էության, թքող էլ չկա: Չնայած, հիմա կասեք` Ռուսաստանի պեշկան ենք, ես էլ կհամաձայնեմ, բայց դա չի հարցը...

[Մտահոգ]

ֆիդայի ջան, նախ ես ոչ մի տեղ չեմ խոսել եվրոպական արժեքնրի մասին, իսկ ազգայնամոլությունը չընդունելը եվրոպական չափանիշ չէ, դա համամարդկային է, իսկ դու մի երկար միտք ես գրել եվրոպական արժեքների ընդունելի ու չընդունելի լինելու մասին, որը իմ գրածի հետ բոլորովին կապ չուներ: Ես քեզ փաստերով գրել եմ որ մինչեվ Նժդեհի համագործակցությունը հայերի արիացի լինելու փաստը արդեն ապացուցված էր, դու գրում ես "Մի քիչ համոզեց, մի քիչ "կուտ տվեց", մի քիչ էլ օգնություն առաջարկեց" ինչ համոզեց որ նրանք ճիշտ են ապացուցել, կուտ տվեց որ հանկարծ նորից հակառակը չապացուցեն՞, ինչ մասին է խոսքը չեմ հասկանում, երբ նորից եմ կրկնում դա արդեն ապացուցված էր 1939 թվականին: Ես գրել եմ որ պատմության մեջ շատ են այն դեպքերը երբ ազգայնականությունը ծնում է ազգայնամոլություն, դու ինձ բացատրել ես շովինիզմը եւ նրա դրսեվորումները, առանց ասելու դու համաձայն ես իմ մտքին թե ոչ: ես գրել եմ "Անթույլատրելի է, այլ ազգի նկատմամբ ատելությունով ՉԻ ԿԱՐԵԼԻ դաստիրակել սերունդ, դրանով մենք խեղում ենք ինքներս մեզ: դու առանց անդրադառնալու գրածիս էլի սկսել ես եվրոպական արժեքների մուտքը դպրոց քննարկել, ես նման բան չեմ ասել, իսկ դու ըստ էության չես պատասխանել արդյոք կարելի է հայ դպրոցականին սարքել հիտլերյուգենտիկ թե ոչ, կամ թույլատրելի է մի ամբողջ սերունդ մեծացնել ատելություն սրսկելով: Իսկ եվրոպական արժեքների մասին ընդհանրապես չեմ խոսել, չգիտեմ ինչու ցանկացած ողջամտության կոչ, ցանկացած ազատության կոչ դիտվում է որպես եվրոպական արժեքների դավանում: Սա իմ կարծիքով նոր հիվանդություն է քանի որ երբ մենք ունենում էինք վերածնունդ ու երգում ազատություն, երբ պայքարում էինք այդ ազատության համար, եվրոպացիները դեռ որսի միս էին ուտում իրենց քոչվորական վրաններում, այնպես որ գոնե դու պիտի լավ իմանաս որ մարդկային ազատությունը եվրոպական արժեք չէ: Այլ հարց է եվրոպական պոռնկամտության ներմուծումը Հայաստան, իսկ եթե ուշադիր նայես թե ովքեր, որ եւ ում հեռուստաընկերություններն են եվրոպական պոռնկամտություն ներմուծում Հայոց աշխարհ, ով ու ում զավակներն են եվրոպական սանրվածքով շրջում Երեվանում, ապա կհասկանաս որ մենք պայքարում ենք նաեվ եվրոպական պոռնկամտության դեմ:

[Fedayi]

Մտահո'գ, հիվանդներ չկան, հակառակը` գրառում եմ անում, դու մեջն ուրիշ բաներ ես տենում: Ինչու՞ սենց "նեղացար": Ես քեզ մեղադրեցի՞ եվրոպական արժեքներ ներմուծելու մեջ:
Ազգայնականությունն ու ազատականությունը որոշ չափով հականիշներ են, ու մեկի, դրա չափավոր անհրաժեշտության մասին խոսելիս անցա մյուսին` դրանով ընդգծելով առաջինի դերը… Գրում ենք էլի, էներգիա ենք բաց թողնում:

Էդ կուտ տվեց-բան...Հիմա դու ինձ փաստեր ես բերում, որոնց, ինչ մեղանչեմ, ծանոթ էի շա~տ մակերեսորեն, կփորձեմ ավելի խորը ուսումնասիրել…Մյուս կողմից մի դավթար կարելի է բերել, որտեղ իսկի այդպիսի բաների մասին չի էլ խոսվում, հակառակը` նկարագրվում է իրավիճակի լրջությունը, էլի կրկնում եմ ՓԱՍՏԵՐՈՎ, ԼՐՋՈՒԹՅՈՒՆԸ… Ես միամիտ չեմ և կարելի է տրամաբանորեն դատել, որ ֆաշիստները էշի ականջում քնած չէին…հակադարձել եմ քեզ, ասել եմ, որ այդ դեպքում ստացվում է, որ նրանց Նժդեհն էր հա՞ պետք, որ էդքան ալիք բարձրացրեցին, էտ ինչ ուժ էր Նժդեհը միլիոնանոց զորքեր ունեցող գերմանացիների համար… Նժդեհն էլ չէր գիտակցում հա՞ որ, արի ու տես, ֆաշիստները այդ վարկածը շրջանառում են նրան իրենց կողմը քաշելու համար…

"Անթույլատրելի է, այլ ազգի նկատմամբ ատելությունով ՉԻ ԿԱՐԵԼԻ դաստիրակել սերունդ, դրանով մենք խեղում ենք ինքներս մեզ: Մտահոգ

Նախ` ես չեմ տեսնում այդպիսի սերունդ, ու՞ր ա: Ես շատ ուրախ կլինեի, որ բանավոր ձևերով Մասիս վերադարձնողների 5 տոկոսը զենք բռնել իմանային, ուր մնաց էտ ատելությունը մի օր իրացվեր:
Կարճ ասած, թե դաստիարակում են` խեր չկա:
Իսկ ի՞նչ խորհուրդ կտաս, ի՞նչ պիտի ասեն հայատյաց ազերու մասին հայրերը /ուսուցիչները որդիներին / աշակերտներին:
Իմ կարծիքը` ռսի ասած` Какой привет, такой ответ:

[Մտահոգ]

Հիմա դու ինձ փաստեր ես բերում, որոնց, ինչ մեղանչեմ, ծանոթ էի շա~տ մակերեսորեն, կփորձեմ ավելի խորը ուսումնասիրել…Մյուս կողմից մի դավթար կարելի է բերել, որտեղ իսկի այդպիսի բաների մասին չի էլ խոսվում, հակառակը` նկարագրվում է իրավիճակի լրջությունը, էլի կրկնում եմ ՓԱՍՏԵՐՈՎ, ԼՐՋՈՒԹՅՈՒՆԸ… - Ֆիդայի

ապեր էն անեկդոտը լսել ես որ մեկին դատելուց դատավորն ասում ա մի քանի վկաներ քեզ տեսել են հանցագործության վայրում հանցագործություն անելիս, մեղադրյալն էլ պատասխանում ա կարամ 5000 հոգի բերեմ որ ինձ հանցագործության վայրում, հանցագործություն անելիս չեն տեսել, հիմա քո ասածն ա մի դավթար բերես որ դրա մասին չի խոսվում: Լավ անցանք: Իսկ ոչ թե Նժդեհն էր նրանց պետք այլ Նժդեհին էին նրանք պետք, որ պայքարեր Սովետ Միության դեմ, սաղ տարբերակները քննարկեցիր մենակ էս տարբերակը թողեցիր, նրանք պետք էին Նժդեհին: Ու նորից եմ կրկնում ինչպես որ ոչինչ չի արդարացնում Հայկական եղեռնի ժամանակ գերմանացիների մասնակցությունը թուրքերի կողմից որպես զինվորական հրահանգիչներ, ինչպես որ ոչինչ չի արդարացնում եվրոպական տերությունների լռությունը Եղեռնի ժամանակ, այնպես էլ ոչինչ չի արդարացնում մի այլ ցեղասպան հանցակազմի հետ Նժդեհի համագործակցությունը մանավանդ որ նորից եմ շեշտում քո բերած ամենամեծ ապացույցը որ թե Նժդեհը ինչի համար է համագործակցել իրականում սխալ է, շեշտում է ապատեղեկատվություն է, հայերի արիացի լինելու հանգամանքը ապացուցված է եղել ամենաբարձր մակարդակով 1939 թվականին:: Անկեղծորեն ցավում եմ որ ստիպված եմ քեզ հիասթափեցնելու, բայց ինչպես ասում են դառը ճշմարտությունը քաղցր ստից գերադասելի է: Իսկ եթե ժամանակ ունենամ հատուկ քո համար կդնեմ թե ինչ է ազատականություն եւ կտեսնես որ ազատականությունը ոչ մի կերպ չի հակադրվում ազգայնականությանը, համենայն դեպս կարելի է նրանք համադրել: